۱۶ آذر در تقویم جمهوری اسلامی ایران به عنوان روز دانشجو نام‌گذاری شده است؛ روزی که یادآور هویت بیدار، عدالت‌خواه و آزادی‌طلب دانشگاه و دانشجو است. این روز نماد حضور آگاهانه نسل جوان در سرنوشت کشور و ایستادگی آنان در برابر سلطه‌پذیری و بی‌عدالتی است. ماهیت ۱۶ آذر تنها یک مناسبت تاریخی نیست، بلکه یادآور مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها در دفاع از استقلال، عزت ملی و آرمان‌های مردم است.

واقعه ۱۶ آذر به سال ۱۳۳۲ و چند ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد بازمی‌گردد. در آن دوره، موج اعتراض‌های مردمی نسبت به دخالت‌های بیگانگان و بازگشت سیاست‌های استعماری بالا گرفته بود. در چنین فضایی، دانشگاه تهران به عنوان قلب تپنده تحولات سیاسی، صحنه اعتراض دانشجویان به سفر قریب‌الوقوع ریچارد نیکسون، معاون ریاست‌جمهوری آمریکا، و همچنین ازسرگیری روابط سیاسی با بریتانیا شد؛ اقدامی که پس از کودتا، نشانه‌ای از تثبیت نفوذ خارجی در کشور تلقی می‌شد.

صبح روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲ نیروهای نظامی برای سرکوب دانشجویان وارد دانشگاه تهران شدند. فضا به شدت امنیتی بود و دانشجویان با وجود تهدیدها، تجمعات خود را متوقف نکردند. در دانشکده فنی، هنگام اعتراض دانشجویان، سربازان رژیم پهلوی با شلیک مستقیم به داخل محوطه دانشکده، فضای علمی را به خون کشیدند و سه دانشجوی نخبه و معترض—احمد قندچی، مهدی شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا—به شهادت رسیدند.

این حادثه به سرعت به نمادی از مقاومت دانشجویان در برابر استبداد داخلی و سلطه خارجی تبدیل شد. شهادت این سه دانشجو، که بعدها با عنوان شهدای ۱۶ آذر شناخته شدند، مسیر تازه‌ای در تاریخ جنبش دانشجویی ایران گشود و دانشگاه را به پایگاه آگاهی، مقاومت و مطالبه‌گری تبدیل کرد.

امروز ۱۶ آذر یادآور این پیام مهم است که دانشگاه تنها جای علم‌آموزی نیست؛ بلکه جای تقویت روح پرسشگری، عدالت‌طلبی، مسئولیت‌پذیری و دفاع از منافع ملی است. این روز فرصتی دوباره برای بازخوانی نقش دانشجو در پیشرفت، تعالی و استقلال کشور و تجدید عهد با آرمان‌هایی است که شهدای ۱۶ آذر برای آن جان خود را فدا کردند.